De aanslag op een moskee in Christchurch, Nieuw-Zeeland, schokte de hele wereld. De dader lijkt een racistische gek, die op eigen houtje opereerde. Maar is dat eigenlijk wel zo? Of is wat er hier gebeurd is de uitwas van iets groters? Iets waar we ongemerkt zelf aan meewerken en wat we overbrengen op onze kinderen?
Afgelopen vrijdag opende de 28-jarige Australiër Brenton Tarrant het vuur op de Al Noor-moskee in Nieuw-Zeeland, waarna hij nog meer slachtoffers maakte bij de Linwood-moskee en op de weg daar naartoe. 50 Mensen kwamen om. Tarrant opereerde alleen en vanuit rechts-extremistisch gedachtengoed. Naar eigen zeggen uit verzet tegen de ‘demografische ramp’ die het blanke volk te wachten staat. Volgens Tarrant wordt de Westerse wereld overspoeld door moslims en is het de bedoeling van de elite en de politiek om de witte bevolking te vervangen. Daarnaast wilde hij wraak nemen voor de aanslagen door moslimterroristen in Europa van de afgelopen jaren. Woorden van een radicale, racistische man waarbij duidelijk de stoppen zijn doorgeslagen. Zo kun je het gedachtengoed van Tarrant makkelijk classificeren. Wat hij gedaan heeft ‘vergoelijken’ als de op zichzelf staande actie van een psychopaat, als een onfortuinlijk incident, zogezegd. Een incident zoals dat af en toe nou eenmaal plaatsvindt in deze wereld, waar nou eenmaal gekken rondlopen die soms vreselijke dingen doen. Maar is het wel zo eenvoudig? Was dit inderdaad slechts een bloederige toevalstreffer van een om zich heen schietende gek? Of is dit het resultaat van iets groters? En: hebben we dit zelf in de hand gewerkt?
Onderdrukking en geweld
Op Oneworld.nl schreef Kauthar Bouchallikht een betoog dat mij aan het denken zette: Islamofobie is geen mening, het is een bedreiging. De afgelopen jaren wordt in de media en de politiek bijna uitsluitend negatief bericht over moslims en de Islam. In de vier grootste kranten van ons land is terrorisme het meest voorkomende onderwerp in de berichtgeving over moslims. De Islam wordt door de media bijna zonder uitzondering in verband gebracht met onderdrukking en geweld. Dit is dus de boodschap die naar ons, de autochtone, witte, Nederlanders, wordt uitgezonden: moslims zijn gevaarlijk. Moslims haten ons. Moslims willen afpakken wat van ons is. De AIVD kwam vorig jaar met een rapport waaruit blijkt dat rechts-extremisme in Nederland in opmars is. Steeds meer mensen worden blootgesteld aan gedachtengoed dat zegt dat wij door de Islam bedreigd worden. Dat we bang moeten zijn en dat we terug moeten vechten. Geert Wilders en Thierry Baudet kunnen openlijk hun polariserende ideeën spuien zonder dat ze (echt) op de vingers getikt worden. Heeft dat invloed op onze gedachtevorming over moslims en de Islam? Ja, natuurlijk. Dat kan bijna niet anders. Hebben we dat door? Nee, waarschijnlijk niet. Tenslotte gaat zoiets geleidelijk, zoals dat altijd gaat met beïnvloeding. Maar hoe meer en hoe langer je negatieve en angstaanjagende informatie over een bepaald onderwerp voorgeschoteld, krijgt hoe slechter je er logischerwijs over gaat denken. Als dat tenslotte alles is wat je ziet en hoort, wat moet je dan anders denken? Kún je op een gegeven moment nog iets anders denken? Het wordt in ieder geval bijzonder moeilijk. Maar wat betekent dat vervolgens? Dat we die negatieve, angstaanjagende gedachten ook overbrengen op onze kinderen. Heel vaak niet bewust, maar het is wel wat er gebeurt. En met iedere generatie die weer een beetje banger, weer een beetje argwanender opgroeit, zullen er meer catastrofes zoals in Christchurch voorvallen. Want een kat die denkt dat hij in het nauw zit, maakt hele rare sprongen.
Indoctrinatie is een krachtig middel
Ik ben opgevoed door linkse, socialistische ouders. Van hen leerde ik dat het niet uitmaakt waar je vandaan komt of waar je in gelooft en dat niemand het alleenrecht heeft op een land, alleen maar omdat je voorouders er toevallig van origine vandaan komen. Ik wil graag denken dat ik heel tolerant ben en geen vooroordelen heb, maar de laatste jaren betrap ik mezelf er steeds vaker op dat ook bij mij bepaalde sentimenten de kop opsteken. Als ik in de metro zit en zie dat er een man met een Arabisch uiterlijk en een rugzak instapt word ik nerveus. Moet ik de neiging onderdrukken om bij de volgende halte uit te stappen. Als ik met het vliegtuig ga check ik bij het boarden de andere passagiers om te zien of er iemand bij zit die er ‘verdacht’ uitziet. Wat dus betekent dat ik scan op moslims. Ik schaam me eigenlijk om het zo op te schrijven en ik vind het echt afschuwelijk dat dit soort dingen door mijn hoofd gaan. Maar het is wel zo. Alle beeldvorming die ik afgelopen jaren voorgeschoteld heb gekregen, alle aanslagen, alle doden, al het bloedvergieten in naam van Allah hebben ook met mij iets gedaan. Terwijl ik, zelf journalist, zelf werkend in de media, ook weet dat wat ik zie een gekleurde versie van de werkelijkheid is. Dat het eigenlijk helemaal de werkelijkheid niet is. Dat van de 1,6 miljard moslims op de wereld het grootste deel natuurlijk gewoon vredelievend is. Net zoals het grootste deel van de Christenen, het grootste deel van de Joden en het grootste deel van de mensen behorend bij welke religie dan ook. Maar indoctrinatie is een krachtig middel. En ik denk dat we ons zo langzamerhand moeten gaan afvragen of we niet gehersenspoeld worden.
Ben ik wel zo tolerant?
Kinderen zijn sponzen, ze zuigen alles in zich op. Het is dus een illusie om te denken dat zij van de berichtgeving over de Islam niks meekrijgen. Ook al kijken ze nog niet naar het nieuws en lezen ze nog geen kranten. Ze krijgen meer mee dan je denkt. Wat doet dat met de beeldvorming die zij hebben over Islamitische mensen? Wat doet met hun kijk op hun klasgenootjes die moslim zijn? Mijn kinderen maken het toevallig van heel dichtbij mee: mijn schoonzus is moslima. Zij bekeerde zich jaren geleden tot de Islam en trouwde met een Marokkaanse man, waarmee ze twee kinderen kreeg die nu volgens de Islamitische geloofsregels worden opgevoed. Mijn schoonzus draagt een hoofddoek en haar dochtertje zal dat waarschijnlijk over niet al te lange tijd ook gaan doen. Mario en ik houden onszelf voor dat wij dat volledig accepteren, dat wij daar geen waarde-oordeel over hebben. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ik niet zeker weet of dat zo is. Ik kan niet in alle oprechtheid zeggen dat ik het geen onderdrukking vind als ons nichtje straks gesluierd door het leven moet. Ik denk niet dat het waar is als ik beweer dat ik er niet stiekem, ergens diep van binnen, bijna van uitga dat ons neefje het verkeerde pad opgaat, alleen maar omdat hij een Marokkaan is. Ik wil het niet denken, ik wil die sentimenten helemaal niet hebben. En ik wil ze ook niet overbrengen aan mijn kinderen. Maar doe ik dat ook niet? Ik weet het niet. Natuurlijk zeg ik zulke dingen nooit tegen ze, simpelweg omdat ik vind dat ik ze zelf niet eens zou mogen dénken. Maar betekent dat dan dat ik mijn angsten en mijn onbegrip (want dat is het natuurlijk gewoon) dus ook niet overbreng op mijn kinderen? Of sijpelt zoiets toch onvermijdelijk door?
Niet terreur, niet geweld, niet verschil in denkbeelden en levensovertuigingen zijn het grootste gevaar van de mensheid, angst is het grootste gevaar. Omdat angst ervoor zorgt dat mensen zich bedreigd voelen. En wie zich bedreigd voelt gaat zich verdedigen, in het wilde weg om zich heen slaan. We moeten er daarom voor waken dat we ons niet bang laten maken door een beeld dat we weliswaar met eigen ogen zien, maar dat eigenlijk helemaal niet bestaat. Dat is niet het beeld dat we op het netvlies van onze kinderen moeten willen prenten. Als we hen niet de toekomst willen geven waar wij zo angstig voor zijn, moeten we zélf ophouden met ze bang te maken. Doen we dat niet, dan geven we ze juist waar wij zo voor vrezen: een wereld waarin mensen niet naast elkaar, maar tegenover elkaar staan. Het is een selffulfilling prophecy. Angst is namelijk een heel erg slechte raadgever. En het is aan ons de taak om ervoor te zorgen dat onze kinderen zich daar niet door laten leiden.